Gıda fiyatları yoksulu vurdu!

Nisan 2017-Nisan 2019 döneminde gıda fiyatlarında ortaya çıkan ve kamuoyunda etki yaratan büyük artışlara rağmen zengin ve yoksul enflasyonları arasında dikkat değer bir fark oluşmadığı görüldü.

Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi (BETAM), yüksek enflasyonun etkilediği kesimlerle ilgili bir rapor yayınladı. BETAM Direktörü Prof. Dr. Seyfettin Gürsel ve Uzman Furkan Kavuncu tarafından yapılan araştırmada şu değerlendirmeler yer aldı: Nisan 2017-Nisan 2019 döneminde gıda fiyatlarında ortaya çıkan ve kamuoyunda etki yaratan büyük artışlara rağmen zengin ve yoksul enflasyonları arasında dikkat değer bir fark oluşmadığı görülmektedir. Bu sonucun başlıca nedeni, gıda ve barınma harcamalarında meydana gelen yüksek artışlar yoksul enflasyonunu beklendiği gibi çok olumsuz etkilerken, başta ulaştırma fiyatlarında gerçekleşen fiyat artışları olmak üzere lüks sayılabilecek diğer harcama kalemlerindeki artışların zengin enflasyonunda da aynı ölçüde yükselişe neden olmasıdır.

YOKSULUN DAHA FAZLA

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yapılan enflasyon sepeti ağırlıklandırması esasen temsili (ortalama) hane halkının harcamalarının bileşimini yansıtmaktadır. Dolayısıyla tüketici fiyat değişimleri de (TÜFE enflasyonu) bu temsili hane halkının maruz kaldığı enflasyondur. Oysa farklı gelir ve harcama gruplarında yer alan hanelerde tüketim sepetinin mal ve hizmet bileşimi de farklıdır. Bu nedenle enflasyon oranları da zaman içinde az ya da çok farklılaşabilir. Bu araştırma notunda, TÜİK’in Hane halkı Bütçe Anketi’nin (HBA) tüketim harcamaları bilgileri kullanılarak, Nisan 2017-Nisan 2019 dönemi için tüketim harcamalarına göre sıralı haneler arasında en fazla harcamayı yapan yüzde 20’lik grup ile en az harcamayı yapan yüzde 20’lik gruba özgün enflasyon oranları (kısaca zengin enflasyonu, yoksul enflasyonu) hesaplanmıştır. Bu konuda yayınladığımız önceki BETAM Araştırma notlarında 2003-2017 Mayıs döneminde yoksul enflasyonunun zengin enflasyonuna kıyasla belirgin ölçüde daha yüksek gerçekleştiğini göstermiştik.

ARADAKİ FARK 21.5 PUAN

Betam 2003 yılından itibaren harcama düzeyi guruplarına özgün enflasyonu belli aralıklarla izlemektedir. Bu süre zarfı içinde konu ile alakalı yedi not yayınlanmıştır. En düşük dilimde ortalama TÜFE endeksi (en yoksul enflasyonu) 2003=100 alındığında 330’a yükselirken, en yüksek gelir diliminde (en zengin enflasyonu) 308.5’e yükseldiği görülüyordu. Diğer ifadeyle, en düşük harcamaya sahip grupta ortalama hanenin tüketim sepetinin fiyatı (satın alma değeri) yüzde 230 (2.3 kat) artarken, en yüksek harcamaya sahip grupta ortalama hanenin tüketim sepetinin fiyatı yüzde 208.5 (yaklaşık 2.1 kat) artmıştır. 2003-Mayıs 2017 dönemini kapsayan 14.5 yılda tüketici enflasyonu bariz bir şekilde yoksullar için daha yüksek, zenginler için ise daha düşük olmuştur. En zengin ile en yoksul arasındaki enflasyon farkı 21.5 yüzde puandır.

GIDA VE KONUT BAŞTA GELDİ

Bu farklılaşmada en büyük etken yoksulların tüketim sepetinde yüksek bir paya sahip olan gıda fiyatlarındaki (gıda ve alkolsüz içecekler) güçlü artışlardır. Buna yakın bir diğer etken de konuta ilişkin harcamalar kalemindeki (konut, su, elektrik, gaz ve diğer yakıtlar) fiyat artışlarıdır. Buna karşılık zenginlerin tüketim sepetinde büyük paya sahip ulaştırma kalemindeki fiyat artışı ki büyük ölçüde enerji fiyatlarına bağlıdır, zengin enflasyonunu kamçılamış ancak bu etki gıda ve konuttan kaynaklanan yoksul enflasyon farkını telafi etmeye yetmemiştir.

SON İKİ YILDA FARKLILAŞTI

Son iki yılda (Nisan 2017’den Nisan 2019’a) Türkiye ekonomisinde pek çok çarpıcı gelişme yaşanmıştır. Önce güçlü teşviklerle GSYH’da (milli gelir) yüksek artış, ardından ciddi bir daralma gerçekleşirken, işsizlikte de önce azalış ardından büyük bir artış ortaya çıkmıştır. Bu şiddetli değişkenliği kat eden en önemli gelişme ise kuşkusuz enflasyondur. Yıllık tüketici enflasyonu önce çift hanelere yükselmiş ardından 2018 yılında yüzde 20’lere ulaşmıştır. Bu enflasyon şokunun başat aktörü de hiç kuşkusuz tüketim sepetinde büyük paya sahip olan gıda fiyatlarındaki baş döndürücü artışlar olmuştur. Nitekim Nisan 2017’den Nisan 2019’a “gıda ve alkolsüz içecekler” kaleminde fiyat artış oranı yüzde 43.5’dir.

ZENGİN SEPETİ DE PAHALILANDI

Gıda fiyatlarındaki artışlar gerek ekonomik çevrelerde gerek medyada gerekse dost sohbetlerinde en hararetli tartışma konusu olurken, yoksul enflasyonunun da TÜİK tarafından hesaplanan ülke genelindeki TÜFE artışının (yüzde 32.5) bir hayli üzerinde olduğu izlenimini yaratmıştır. Oysa TÜFE’nin tüm kalemleri dikkate alınarak farklı harcama düzeyi guruplarına özgü son iki yılın enflasyon oranları hesaplandığında, bu izlenimin aksine en yoksul enflasyonu ile en zengin enflasyonu arasında son iki yılda dikkate değer bir açılma olmadığı görülmektedir. Bu beklenmeyen sonucun nedeni, başta ulaştırma (enerji) fiyatları olmak üzere, zenginin tüketim sepetinde yoksulun sepetine kıyasla daha büyük paya sahip diğer kalemlerde yüksek fiyat artışlarının yaşanmış olmasıdır.

REEL GELİR EROZYONA UĞRADI

Araştırmanın sonuç kısmında ise şu uyarılar yer aldı: Son iki yılda gıda ve barınma harcamalarında ortaya çıkan çok yüksek artışlar yoksulun enflasyonunu olumsuz etkilerken, uluslararası petrol fiyatlarındaki yükseliş ile Türk lirasının maruz kaldığı büyük değer kaybı sonucu ulaştırma harcamalarındaki yüksek artış zengin enflasyonunu olumsuz etkilemiştir. Nispeten lüks mal ve hizmetler türündeki diğer harcamalardaki artışlar da eklenince en yüksek gelirli yüzde 20’lik kesimin enflasyonu ile en düşük gelirli yüzde 20’lik kesimin enflasyonları arasında 2017 öncesi dönemin aksine belirgin bir fark oluşmamıştır.

Bu bulgu yüksek enflasyonun dar gelirlilerin mutfağında ve barınağında “yangın” çıkarmadığı ya da çıksa bile zenginin de bir o kadar enflasyon yangınına maruz kaldığı anlamına gelmemektedir. 2018 yılında gerçekleşen yüksek tüketici enflasyonu reel ücretleri düşürürken, azalan milli gelir ve artan işsizlik ortamında düşük gelirli kesimde kullanılabilir reel gelirler erozyona uğramıştır. Diğer ifadeyle yoksulluğun 2018 yılında artmış olması yüksek olasılıktır.

17 Haz 2019 - 08:40 - Ekonomi


göndermek için kutuyu işaretleyin

Yorum yazarak Kocaeli Koz Topluluk Kuralları’nı kabul etmiş bulunuyor ve yorumunuzla ilgili doğrudan veya dolaylı tüm sorumluluğu tek başınıza üstleniyorsunuz. Yazılan yorumlardan Kocaeli Koz hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz.

Haber ajansları tarafından servis edilen tüm haberler Kocaeli Koz editörlerinin hiçbir editöryel müdahalesi olmadan, ajans kanallarından geldiği şekliyle yayınlanmaktadır. Sitemize ajanslar üzerinden aktarılan haberlerin hukuki muhatabı Kocaeli Koz değil haberi geçen ajanstır.